Aardappelweetjes

Geschiedenis

De aardappel is van origine afkomstig uit het Andesgebergte, uit Chili of Peru en stond daar bekend stond als ‘Chunu’. De aardappel wordt op z’n minst 7.000 jaar lang geteeld
De Inca’s legden schijfjes aardappel op ledematen met botbreuken in de veronderstelling dat dit het helen zou bespoedigen. Ook werd aardappelpulp- of sap toegepast om brandwonden of aantasting van de huid door extreme kou te behandelen
In de tijd van de Inca’s werd in hun taal, Quechua, de aardappel ‘Papa’ genoemd. Dit woord is overgenomen en verspreid door de Spanjaarden, die de aardappel meenamen naar Europa. De aardappel was het hoofdvoedingsmiddel voor de Inca’s
Diverse volken hielden er aardappelgoden op na. Zo aanbeden de Inca’s de godin Axomama, wat ‘Aardappelmoeder’ betekent. deze godin stamde af van Pachamama, de moeder van de aarde.
De aardappeltelers van de Inca’s wisten al dat, op dagen dat de zon op z’n hoogste punt staat, bij een dun laagje wolken voor de sterren het poten van de aardappelen uitgesteld moest worden. Wetenschappers ontdekten onlangs dat de Inca’s hiermee het El Niño effect voorspelden: ongunstige klimaatsveranderingen ten gevolge van klimaatschommelingen van de oceanen
De inca’s hadden meer rituelen en vormen van bijgeloof waarbij de aardappel een hoofdrol speelde:
– Ze aten de aardappel samen met andere voedingsmiddelen om Indigestie te voorkomen: verstoring van de spijsvertering door bijvoorbeeld te snel te eten.
– Ze droegen aardappelen bij zich om reuma te voorkomen
– Tijd opmeten: ze vergeleken een verstreken tijd met de tijdsduur dat het duurt om aardappelen te koken
– Ze behandelden vlekken in het gezicht door zich dagelijks met koud aardappelsap te wassen.
– Verbrandings- of bevriezingsverschijnselen werden behandeld door fijngesneden aardappel of aardappelsap op de huid te smeren.
– Tandpijn werd verholpen door een aardappel bij zich te dragen
– Keelpijn werd behandeld door een schijfje gebakken aardappel in een kous te doen en om de nek te binden.
– Pijn in lichaamsdelen werd verlicht door ze in te smeren met water waarin aardappels gekookt waren.
Tijdens de goudkoorts in Klondike in Alaska (1897-1898) waren aardappelen hun gewicht in goud waard. Vanwege hun hoge vitamine C waarde ruilden mijnwerkers ze tegen goud
Aan het einde van de 16e eeuw werd de aardappel geteeld aan de kust van de Golf van Biscaje door familie van Spaanse zeelui: deze namen de aardappelen mee als voedingsmiddel dat preventief zou werken tegen de ziekte scheurbuik
De Pruisische koning Frederick de Grote, gevreesd vanwege de voedselschaarste in zijn koninkrijk, beval zijn onderdanen aardappelen te kweken. Hij dreigde neus en oren af te hakken van hen die weigerden. Hij bewonderde tevens de bloem van de aardappelplant zo erg, dat hij deze liet aanplanten in zijn siertuinen in Berlijn.
De Pruisische koning Frederick de Grote zag de potentie van de aardappel, echter had grote moeite om dit over te brengen op het volk: het volk was niet geïnteresseerd en zag het nut niet van het verbouwen en eten van aardappelen. De koning liet daarom in 1774 een flink perceel beplanten met aardappelen en liet dit voor het oog ‘streng’ bewaken. De bevolking was in de veronderstelling dat iets wat zo goed bewaakt werd, wel goed en lekker moest zijn en zij stalen de aardappelen voor in hun eigen tuin!
Historisch en genetisch bewijs wijst uit dat de aardappel kort na Europa ook in India werd geïntroduceerd. Vermoedelijk zijn de aardappelen meegenomen door Portugese handelsreizigers.
De eerste, bekende afgedrukte afbeelding van de aardappel was van een Engelsman: John Gerard en was afkomstig uit zijn boek genaamd ‘Herball’ uit 1597.
Dat aardappelen een gezonde basis voor de maaltijd vormen werd in de 16e eeuw betwijfeld. De aardappel werd aangewezen als een mogelijke oorzaak van gekheid, lepra of nog ergere ziekten
Vroeger speelde de aardappel een rol voor bijgelovige mensen: een zwangere vrouw, wilde ze niet een kind met een groot hoofd baren, kon zich maar beter niet aan aardappels tegoed doen en zeker niet bij de avondmaaltijd.
Jaren geleden werd in Ierland een alcohol houdende drank gemaakt van aardappelen. Hiertoe kookten deze amateur destilleerders de aardappelen en destilleerden ze het brouwsel. Dit was overigens niet zonder gevaar: wanneer het proces niet goed verliep, was deze drank, genaamd Proteen, dodelijk
In Groot-Brittannië in de tijd van Koningin Victoria was de aardappel enorm populair. Ter ere van dit product werd in 1879, in het Alexandra Paleis, een internationale aardappel show gehouden, waar al honderden rassen werden geshowd.
Door de ‘Grote aardappelziekte’ vluchtten veel mensen Ierland uit en emigreerden naar landen als Amerika, Canada en Australië. Dit is dan ook de reden dat de Ierse mensen zo’n groot deel uitmaken van de bevolking van deze landen.
In veel streken was het vroeger gewoonte aardappels te poten bij Volle Maan of op Goede Vrijdag – op welke datum die ook viel. Vroege aardappels moesten dan op Pinksterdag gerooid worden. Op andere tijdstippen zou de oogst minder overvloedig zijn.
De bekende Mr. Potato Head is uitgevonden in 1952 door George Lerner, om op een goedkope wijze poppen te maken voor zijn zussen. In eerste instantie werden kunststof onderdelen in echte aardappelen gestoken, later kwam hier een kunststof lichaam bij. Mr. Potato Head werd alleen maar populairder in 1995, toen hij verscheen in de film Toy Story
In de 17de eeuw werd de aardappelteelt op het waddeneiland Texel gedomineerd door de familie Oosterdijk. Heel Texel was voor zijn dagelijkse aardappel afhankelijk van deze boerenfamilie. Door malaise in de aardappelhandel deed Marc, de enige zoon van de familie, eens de uitspraak: Malheur meakt eerdappels tot een sleur. Deze spreuk wordt dezer dagen op Texel nog met enige regelmaat gebruikt.
Om de aardappeloogst uit de grond te halen (handmatig) werd vroeger het hele gezin ingeschakeld. Tijdens de oogst bleven vele kinderen dan ook weg van de schoolbanken. Dit bewoog de Belgische overheid ertoe om de herfstvakantie in te voeren

Aardappelteelt

In de Wereld Catalogus van Aardappelrassen stonden in 2007 maar liefst 4.200 rassen, afkomstig uit 101 landen. Uit Latijns Amerika stammen daarvan alleen al 3527 rassen. (bron: CIP, International Potato Center, Lima, Peru)
Het record ‘grootste aardappel’ staat op 3,8kg. Dit is vergelijkbaar met het gemiddelde gewicht van een pasgeboren baby: de aardappel is ontdekt in 2010 in Hallam, Nottinghamshire, Engeland
De aardappel groeit in meer klimaatzones dan ieder ander voedingsgewas ter wereld en een hectare aardappelen produceert meer energie dan een hectare met een ander product.
Sinds 1996 is de naam van het ras “Opperdoezer Ronde” een Europees Beschermde oorsprongsbenaming (BOB). Dit betekent dat geen enkele andere aardappel onder deze naam op de markt gebracht mag worden welke niet in Opperdoes is geteeld
In oktober 1995 werd de aardappel het eerste, in de ruimte geteelde voedingsgewas. NASA en de universiteit van Wisconsin ontwikkelden de technologie met als doel astronauten en eventuele ruimtekolonies te voorzien van voedsel
Aardappelen worden in meer dan 180 landen wereldwijd geteeld en groeien op zeeniveau maar ook tot op hoogtes van meer dan 4.500 meter. Voor 2/3 van de wereldbevolking is aardappel inmiddels een hoofdvoedingsmiddel
Een hectare land beplant met aardappelen levert vier keer zoveel voedsel als wanneer hetzelfde perceel beplant zou zijn met maïs. Het is tevens eenvoudiger te oogsten en te verwerken!
Een van de belangrijkste bedreigingen voor de aardappel is Phytophthora. Deze plaag veroorzaakte omstreeks 1845 in Ierland de ‘Grote aardappelziekte’, waardoor in vijf jaar tijd meer dan 1 miljoen mensen een hongerdood stierven
Wanneer een aardappel in het licht wordt gezet, begint te groeien en stengel begint te maken, ontstaan zogenaamde lichtkiemen. Deze uitlopers kunnen worden onderzocht op eigenschappen als knop- en bladaanleg, kleur en beharing en aan de hand hiervan kunnen rassen worden geidentificeerd, aangezien ze voor ieder ras nagenoeg uniek zijn
Diverse ‘vergeten’ rassen zijn weer in opkomst. Rassen die vanwege o.a. lage productie niet meer geteeld werden, worden nu weer geteeld en geconsumeerd. Zo stampt La Ratte uit 1872 en komt Cornes de Gattes (betekent overigens Geitenhoorntjes) uit de periode voor 1850
Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie (Food and Agriculture Organization – FAO) van de Verenigde Naties groeit de wereldwijde aardappelproductie jaarlijks met gemiddeld 4,5%.
De aardappel is populair omdat deze duurzamer is dan tarwe en rijst en eenvoudiger te telen is en verwerken is
De hoogste aardappelplanten ooit waren 2,5 meter hoog en waren het resultaat van een kruising tussen Agria’s en Bintjes. De meeste aardappelplanten kunnen zo lang worden als ze gemolken worden. Melken wil hier zeggen dat de jonge knolletjes steeds van de plant verwijderd worden. Dit wordt gedaan bij de plantenveredeling om planten die normaal niet willen bloeien in bloei te krijgen en zo ze met elkaar te kunnen kruisen.
Het aardappelras Bintje is aan zijn naam gekomen doordat in het jaar 1905 bovenmeester Klaas de Vries samen met zijn leerlingen bezig was met het kweken van aardappelrassen. De mooiste aardappelsoort noemde hij naar zijn ijverigste leerling, genaamd Bintje Jansma.
Hoewel de bataat ‘Zoete Aardappel’ wordt genoemd, is het officieel geen aardappel: de plant is afkomstig van de Windefamilie en is een zetmeel houdende verdikking van de wortel. In tegenstelling tot de gewone aardappel kan deze rauw gegeten worden. In Marokko maakt de aardappel een groot deel van de teelt uit: na suikerbieten en tarwe is aardappelen het 3e gewas qua omvang, in dit land. Behalve dat de Marokkanen zelf ook veel aardappelen eten, is het ook een groot exportproduct. Samen met tomaten is aardappelen het grootste product binnen de groenten en fruit.

Aardappelconsumptie en -bereiding

Het record ‘Aardappelschillen’ is in 1992 gevestigd door 5 vrouwen, die in 1992 483,6 kg aardappelen schilden in 45 minuten. Zij gebruikten hierbij enkel keukenmesjes
In Europa worden de meeste aardappelen per hoofd van de bevolking gegeten door de Portugezen. Op de tweede plaats komen de Ieren, op de voet gevolgd door de Britten.
Scrubben is het nieuwe schillen! De schil van de aardappelen is rijk aan vitaminen en smaak. Zeker bij de nieuwe aardappelen is het daarom zonde om de schil te verwijderen. Gewoon goed borstelen (of scrubben) en daarna in de schil koken, bakken of grillen! Eenvoudiger kan niet en vooral erg lekker!
Om aan te tonen hoe veelzijdig de aardappel is, schreef de Ierse chefkok en aardappelfan Lucy Madden een boek met als titel: The Potato Year:365 Ways Of Cooking Potatoes’ . Hierin staan, zoals de titel al aangeeft, 365 recepten voor aardappelen: voor iedere dag van het jaar één!
Wanneer aardappelen aan daglicht worden blootgesteld, hetzij gedurende de teelt, hetzij
na de oogst, verkleurd de schil groen. De groen verkleurde delen zijn ongeschikt voor consumptie. Voldoende dik schillen, zodat al het groen weg is, verhelpt dit probleem!
De Cyprus- & Malta-aardappelen zijn allen uitermate smaakvolle aardappelen, omdat zij geteeld worden op de vruchtbare, rode vulkanische grond. De mineraalrijke bodem, in combinatie met de klimatologische omstandigheden en de zilte zeelucht, zorgen er tevens voor dat er met minimale bemesting en gewasbescherming een topproduct geteeld kan worden.